Od dnia 01 stycznia 2012 r. kwestie pieczy zastępczej nad dziećmi pozbawionymi opieki rodziców biologicznych reguluje ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz.U. z 2024 r. poz. 177 z późn. zm.).
Rodzina zastępcza jest jedną z form rodzinnej pieczy zastępczej nad dziećmi pozbawionymi częściowo lub całkowicie opieki rodzicielskiej. O umieszczeniu dziecka w rodzinie zastępczej decyduje sąd rodzinny. Aby stać się rodziną zastępczą, kandydaci są obowiązani posiadać świadectwo ukończenia szkolenia, zaświadczenie kwalifikacyjne potwierdzające posiadanie odpowiednich predyspozycji i motywacji do sprawowania pieczy zastępczej.
Wyróżnia się następujące typy rodzin zastępczych:
- rodzina zastępcza spokrewniona - funkcję tę mogą pełnić osoby będące wstępnymi (babcia, dziadek) lub rodzeństwem dziecka.
- rodzina zastępcza niezawodowa - funkcję rodziny zastępczej pełnią osoby niebędące wstępnymi lub rodzeństwem dziecka.
- rodzina zastępcza zawodowa, w tym zawodowa pełniąca funkcję pogotowia rodzinnego i zawodowa specjalistyczna (w rodzinie zastępczej zawodowej może przebywać łącznie nie więcej niż 3 dzieci, w szczególnych wypadkach np. w wypadku licznego rodzeństwa liczba dzieci umieszczonych w takiej rodzinie może być większa).
- rodzinny dom dziecka, w którym umieszczonych może być, w tym samym czasie nie więcej niż 8 wychowanków.
Jakie warunki należy spełnić, aby zostać rodziną zastępczą?
Pełnienie funkcji rodziny zastępczej może być powierzone osobom, które:
- dają rękojmię należytego sprawowania pieczy zastępczej,
- nie są i nie były pozbawione władzy rodzicielskiej oraz władza rodzicielska nie jest im ograniczona ani zawieszona,
- wypełniają obowiązek alimentacyjny – w przypadku, gdy taki obowiązek w stosunku do nich wynika z tytułu egzekucyjnego,
- nie są ograniczone w zdolności do czynności prawnych,
- są zdolne do sprawowania właściwej opieki nad dzieckiem, co zostało potwierdzone zaświadczeniami o braku przeciwwskazań zdrowotnych do pełnienia funkcji rodziny zastępczej, wystawionymi przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej,
- uzyskają opinię psychologa o posiadaniu predyspozycji i motywacji do pełnienia funkcji rodziny zastępczej,
- przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
- zapewniają odpowiednie warunki bytowe i mieszkaniowe umożliwiające dziecku zaspokojenie jego indywidualnych potrzeb, w tym: rozwoju emocjonalnego, fizycznego i społecznego, właściwej edukacji i rozwoju zainteresowań, wypoczynku i organizacji czasu wolnego,
- nie były skazane prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe (dla udokumentowania wymagane jest zaświadczenie
o niekaralności), - nie figurują w bazie danych Rejestru Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym,
- w przypadku rodziny zastępczej niezawodowej, co najmniej jedna osoba tworząca tę rodzinę musi posiadać stałe źródło dochodów (co należy udokumentować przedstawiając zaświadczenie o zatrudnieniu i zarobkach).
Pamiętaj, że:
- rodzina zastępcza to nie adopcja,
- opieka zastępcza sprawowana jest czasowo,
- dziecko z rodziny zastępczej może wrócić do swojej rodziny, zostać adoptowane lub usamodzielnić się,
- dziecko w opiece zastępczej ma specjalne potrzeby, wymaga uwagi i uczucia, cierpliwości i zrozumienia,
- dziecko przebywające w rodzinie zastępczej potrzebuje także utrzymywania więzi z rodziną biologiczną.
Jakie formy wsparcia przysługują rodzinom zastępczym?
- Na każde umieszczone dziecko, przysługuje świadczenie na pokrycie kosztów jego utrzymania:
– 1002,00 zł miesięcznie - w przypadku dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej spokrewnionej,
– 1.517,00 zł miesięcznie - w przypadku dziecka umieszczonego w rodzinie niezawodowej, zawodowej oraz rodzinnym domu dziecka. - Na dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności przysługuje dodatek w wysokości 306,00 zł miesięcznie.
- świadczenie wychowawcze w formie dodatku wychowawczego w wysokości 800,00 zł miesięcznie. Dodatek wychowawczy przysługuje na każde dziecko umieszczone w rodzinie zastępczej do ukończenia 18 roku życia, bez względu na kryterium dochodowe i wypłacane jest przez ZUS.
- Fakultatywnie można m.in. przyznać:
– dofinansowanie do wypoczynku poza miejscem zamieszkania dziecka.
– świadczenie na pokrycie niezbędnych kosztów związanych z potrzebami przyjmowanego dziecka.
- Rodziny mogą m.in.: liczyć na wsparcie specjalistyczne (prawne, psychologiczne, pedagogiczne), mogą uczestniczyć w grupach wsparcia, szkoleniach podnoszących kompetencje opiekuńczo-wychowawcze.
- Zawodowym rodzinom zastępczym przysługuje także wynagrodzenie.